Ben jij wel eens verstijfd als een fietser bijna tegen je aan reed of in paniek opzij gesprongen als iemand je liet schrikken? Wat je op dat moment ervaarde, was een automatische reactie van je brein die ook bekendstaat als de vecht-of-vluchtreactie. In dit artikel leg ik uit hoe deze reactie tot stand komt in de hersenen en waarom het zo belangrijk is om goed van een vecht-of-vluchtreactie te herstellen.

Wat is de vecht-of-vluchtreactie?

De vecht-of-vluchtreactie is een verdedigingsmechanisme dat optreedt wanneer het brein acuut gevaar detecteert. Dit kan zorgen voor hevige gevoelens van angst of stress, waardoor het lichaam wordt gestimuleerd om te vechten of te vluchten. Evolutionair vergroot dit mechanisme je overlevingskansen in bedreigende of stressvolle situaties, zoals wanneer je in de natuur plotseling oog in oog met een roofdier staat.

Naast vechten of vluchten kan de vecht-of-vluchtreactie ook leiden tot een andere reactiemogelijkheid: bevriezen. Wanneer het brein niet genoeg tijd of informatie heeft om bij een dreigend gevaar de beste koers van actie te bepalen, kan dit ervoor zorgen dat je instinctief verstijft. Ook deze reactie heeft een evolutionaire oorzaak, want bevriesgedrag zorgt ervoor dat je beter opgaat in de omgeving en hierdoor minder makkelijk zichtbaar bent als prooi.

Hoe werkt de vecht- of vluchtreactie in het brein?

In ons lichaam vormt het brein samen met het ruggenmerg en de zenuwen het zenuwstelsel. De cellen in dit stelsel worden ook wel zenuwcellen of neuronen genoemd. Het brein beheert alle activiteiten van het zenuwstelsel, dat uit twee delen bestaat:

• Het sympatische zenuwstel (maakt de benodigde energie vrij om te handelen, bijvoorbeeld wanneer er gevaar dreigt – je kunt dit zien als het gaspedaal in een auto)
• Het parasympatische zenuwstelsel (brengt het lichaam in een toestand van rust en herstel als het gevaar geweken is – je kunt dit zien als de rem in een auto)

De vecht-of-vluchtreactie treedt op wanneer het sympatische zenuwstelsel geactiveerd wordt. Maar wat zet dit proces in gang en hoe gaat dit vervolgens in zijn werk?

Betrokken hersengebieden en neurotransmitters

Als de hersenen gevaar detecteren, sturen ze een signaal naar de amygdala. Dit amandelvormige hersengebied reguleert gevoelens van stress en angst en zorgt dat je je bang of gespannen voelt in bedreigende situaties. Bij gevaar activeert de amygdala de hypothalamus, een breindeel dat op zijn beurt de neurotransmitter CRF (corticotropin-releasing factor) naar de hersenstam stuurt.

CRF activeert het sympatische zenuwstelsel, waaronder de nervus splanchnicus major. Deze grote ingewandszenuw informeert de bijnieren over de stresssituatie, waardoor die grote hoeveelheden catecholamines zoals adrenaline en noradrenaline afgeven in het bloed. Tegelijktijdig maakt de hypothalamus extra cortisol aan om te voorkomen dat de (nor)adrenaline het lichaam uitput.

Symptomen van de vecht-of-vluchtreactie

De hogere aanmaak van stresshormonen zorgt voor allerlei fysieke symptomen die kenmerkend zijn voor de vecht-of-vluchtreactie. Zo spannen de spieren zich aan, stijgen de bloeddruk en hartslag, gaan je haren recht overeind staan (kippenvel), verwijden de pupillen zich en verhoogt je pijngrens aanzienlijk. Kortom: je lichaam is in opperste staat van paraatheid en klaar om te vechten of te vluchten.

Wanneer het gevaar geweken is, neemt het parasympatische zenuwstelsel de leidende rol van het sympatische zenuwstelsel over. Het lichaam produceert dan endorfines en dopamine om kalm te worden en de innerlijke balans weer te herstellen.

Van vecht-of-vluchtreactie naar chronische stress

In de menselijke evolutie waren periodes van stress of (doods)angst voornamelijk hevig maar kortdurend. Denk hierbij aan aanvaringen met roofdieren of incidentele gevechten met rivaliserende stammen. Na het optreden van de vecht-of-vluchtreactie had het lichaam dan weer voldoende tijd om zich te herstellen.

Hoe anders is dat tegenwoordig. In onze huidige samenleving zijn er nauwelijks nog levensbedreigende situaties, waardoor stress voornamelijk het gevolg is van langdurige situaties. Denk hierbij aan die veeleisende baas die je elke dag op je werk ziet of aan de nieuwe mailtjes die elk uur je mailbox blijven binnenstromen. Zelfs kinderen kampen tegenwoordig met early life stress.

Door deze langdurende stress maakt het lichaam continu catecholamines en stresshormonen aan, maar is er ook meer tijd nodig om deze disbalans in het brein te herstellen. Die tijd gunnen we onszelf echter nauwelijks nog. Hierdoor ervaren veel mensen fysieke en mentale stress symptomen zoals hoofdpijn, slapeloosheid, een hoge bloeddruk, slechte spijsvertering, concentratieproblemen, depressie of burn-out.

Hoe vaak zit jij in vecht-of-vluchtmodus?

Het voorkomen van stress is essentieel om ervoor te zorgen dat je lichaam niet te vaak en te lang in de vecht-of-vluchtmodus belandt. Daarnaast is het belangrijk om de herstelcapaciteit van je brein te bevorderen en jezelf daarmee weerbaarder en stressbestendiger te maken. Dit doe je met typische Brain Balance-pijlers zoals Brain Food, slaap, ontspanning, meditatie en beweging.

Heb jij al langere tijd te maken met fysieke of mentale klachten en wil je weten of stress hiervan de oorzaak is? Maak dan gebruik van het cortisol onderzoek inclusief half uur consult om inzicht te krijgen in je eigen stressniveau. In het consult krijg je leefstijladvies van een deskundig orthomoleculair therapeut om aan de hand van structurele oplossingen je klachten te verhelpen.