De hippocampus is een belangrijk gebied in de hersenen dat door zijn kenmerkende vorm ook wel bekend staat als het zeepaardje. Dit hersendeel is betrokken bij onder meer je ruimtelijke oriëntatie, regulatie van stress en opslag van informatie in het geheugen. In dit artikel leg ik uit hoe een beschadigde hippocampus wordt gelinkt aan dementie, maar ook hoe dit hersengebied zich in de meeste andere gevallen weer van beschadiging kan herstellen.

Wat is de hippocampus?

De hippocampus is een hersengebied dat net als de amygdala en hypothalamus deel uitmaakt van het limbische systeem (ook bekend als het zoogdierenbrein). Het limbische systeem is primair verantwoordelijk voor het verwerken van zintuiglijke indrukken en emoties en ligt in de hersenen bovenop het onderbewuste reptielenbrein (de hersenstam).

De hippocampus werkt bij het uitvoeren van taken nauw samen met andere gebieden in de hersenen, waaronder de nabijgelegen cortex parahippocampalis, cortex perirhinalis en cortex entorhinalis. Samen vormen deze gebieden in de hersenen de mediale temporale schors. Daarnaast werkt de hippocampus samen met verder gelegen breindelen zoals de amygdala en hypothalamus.

Wat is de functie van de hippocampus?

De hippocampus is primair betrokken bij de volgende 3 belangrijke hersenprocessen:

• Ruimtelijke oriëntatie
• Regulatie van stress
• Opslag van informatie

1). Ruimtelijke oriëntatie

Onderzoek suggereert dat de hippocampus sterk is betrokken bij ruimtelijke navigatie. Wetenschappers weten nog niet of dit komt door een intrinsiek vermogen tot ruimtelijke oriëntatie of simpelweg door de opslag van meer ruimtelijke kennis in het geheugen.

Opvallend is wel dat taxichauffeurs in Londen een flink grotere hippocampus hebben dan hun leeftijdsgenoten. Hoe meer jaren ervaring, hoe groter het volume. Dit wijst er volgens neurowetenschappers op dat de hippocampus verantwoordelijk is voor het ruimtelijk geheugen.

2). Regulatie van stress

De hippocampus speelt een belangrijke rol bij de regulatie van stress. Bij dreigend gevaar verhoogt de amygdala tijdelijk de aanmaak van het stresshormoon cortisol. Is het stressmoment voorbij, dan zorgt de hippocampus dat de cortisolspiegel weer daalt naar normale waarden. Het parasympatisch zenuwstelsel wordt hierdoor geactiveerd, zodat je lichaam en brein in alle rust kunnen herstellen.

3). Opslag van informatie

Dit is waarschijnlijk de belangrijkste functie van dit hersengebied. De hippocampus is vooral betrokken bij de opslag van nieuwe herinneringen en feiten die interessant zijn in de context van iemands dagelijkse of persoonlijke leven. Het soort geheugen dat wordt gereguleerd door de hippocampus noemen we ook wel het kortetermijngeheugen of werkgeheugen.

Wanneer informatie in het kortetermijngeheugen vaak wordt herhaald of lang wordt bewaard, wordt deze overgedragen naar de cortex (het langetermijngeheugen). Dit proces staat ook wel bekend als consolidatie. Onderzoek suggereert dat de hippocampus vooral de eerste aanzet geeft tot opslag van informatie; aangrenzende hersengebieden regelen de verdere voortgang van het consolidatieproces.

Atrofie van de hippocampus

Hoewel de hippocampus precies de taak uitvoert waarvoor hij evolutionair is ontwikkeld, kampen steeds meer mensen met een beschadigde hippocampus. Dit komt omdat steeds meer mensen chronische stress ervaren. De hippocampus staat hierbij continu bloot aan de neurotoxische stof cortisol en draait overuren om de cortisolspiegel weer op een normaal niveau te brengen.

Duurt deze toestand te lang, dan zullen zenuwcellen van de hippocampus door overbelasting afsterven en zal het hersengebied letterlijk krimpen. Dit is op MRI-scans zichtbaar gemaakt door wetenschappers en staat ook wel bekend als atrofie. Een verkleinde (geatrofieerde) hippocampus functioneert steeds minder goed, waardoor de vicieuze cirkel in stand blijft of zelfs erger wordt.

Hippocampus, depressie en dementie

Een beschadigde hippocampus wordt niet alleen in verband gebracht met chronische stress, maar ook met burn-out, depressie en zelfs dementie. Een van de eerste symptomen bij al deze aandoeningen is een vergeetachtigheid die typerend is voor problemen met de hippocampus. Je kortetermijngeheugen functioneert dan niet goed, waardoor je niets lijkt te kunnen onthouden.

Het is belangrijk om deze klachten niet af te doen met moeheid, want als ze langer duren kunnen ze een eerste indicatie zijn van een gekrompen hippocampus. In ernstiger gevallen wordt een beschadigde hippocampus ook gelinkt aan dementie. Bij de ziekte van Alzheimer en andere vormen van dementie is de hippocampus namelijk een van de eerste hersengebieden die wordt getroffen.

Hoe kan ik een beschadigde hippocampus herstellen?

Behalve bij dementie kan een verkleinde hippocampus zich in de meeste gevallen gelukkig herstellen van opgelopen schade. Dit doet het brein door het maken van nieuwe zenuwcellen (dit proces staat bekend als neurogenese) en het versterken van de verbindingen hiertussen (synaptische plasticiteit). Voorwaarde hiervoor is wel het weghalen van de chronische stress die de beschadiging in de eerste plaats veroorzaakt heeft. Alleen zo kan de amygdala tot rust komen, stopt de buitensporige aanmaak van cortisol en kan de hippocampus zijn welverdiende rust nemen.

Daarnaast kun je de hippocampus trainen met verschillende activiteiten die neurogenese in dit hersengebied stimuleren. Denk hierbij aan wandelen, dansen, puzzelen en andere leuke activiteiten. Werken aan het herstel van je hippocampus is dus zeker geen straf! Ook het eten van zinkrijke voeding en het goed kauwen hierop wordt in verband gebracht met een betere doorbloeding en dus herstel van de hippocampus. Een praktisch alternatief hiervoor kan een zinksupplement zijn. Volg je bovenstaande tips op? Dan zul je na verloop van tijd merken dat je steeds lekkerder in je vel zit en ook je geheugen steeds beter wordt. Succes!