Roekeloos, rebels, emotioneel of ongeïnteresseerd; het zijn slechts enkele woorden die kenmerkend lijken voor pubergedrag. Net als bij ons allemaal begint dat gedrag in de hersenen. Inzicht in het puberbrein is voor ouders dan ook zeer waardevol. Ook helpt meer breinkennis pubers zelf om hun soms onvoorspelbare gevoelens en behoeften beter te begrijpen.

Hoe ontwikkelt het puberbrein zich?

De ontwikkeling van het menselijk brein begint al ver voor de geboorte en gaat door tot ongeveer 25-jarige leeftijd. Daar waar de hersenontwikkeling zich in de kindertijd voornamelijk kenmerkt door groei en de aanmaak van nieuwe verbindingen tussen neuronen, luiden de puberjaren juist het begin in van een snoeiproces.

Je zou kunnen zeggen dat het jonge kinderbrein alle binnenkomende informatie opzuigt als een spons, waarna het in de pubertijd beoordeelt wat het van deze opgeslagen data nog nodig heeft om optimaal te functioneren. Nauwelijks gebruikte verbindingen tussen hersencellen worden weggegooid, terwijl nuttige verbindingen sterker worden.

Waarom zijn pubers soms emotioneel?

De hersenen maken in de pubertijd dus een soort efficiëntieslag, die echter niet lineair verloopt. Het snoeiproces begint namelijk eerder in de emotionele hersengebieden dan in de rationele hersengebieden. Hierdoor treden er soms problemen op met het verwerken van emoties en krijgt impulsief gedrag vaak de voorkeur boven rationele vaardigheden zoals plannen.

Het brein stuurt ook lichamelijke veranderingen in de puberjaren aan en zorgt onder meer voor een steile toename van het hormoonniveau. Deze hormonen kunnen de neuronen in bepaalde hersengebieden meer dan normaal activeren, waardoor ook de gevoelens en het gedrag van pubers extremer worden. Zo schommelen ze soms tussen grote vermoeidheid of ineens grote euforie.

Hoe leert het puberbrein?

De grote veranderingen in de puberhersenen beïnvloeden ook de schoolprestaties. Een slechte slaap heeft hier vaak mee te maken, want door hormonale veranderingen wordt het slaaphormoon melatonine in de pubertijd later aangemaakt en werkt ook langer door. Dit betekent dat een puber liever laat opblijft en uitslaapt, maar dit laatste lukt vaak niet door de wekker op een schooldag.

Op cognitief vlak is er echter niets dat pubers tegenhoudt om op school goed te leren. Onderzoek laat duidelijk zien dat het werkgeheugen van het puberbrein prima trainbaar is en informatie goed kan worden onthouden. Daarbij komt dat pubers door hun minder sterk ontwikkelde rationele hersendelen minder snel vaste paden betreden en eerder creatief en out of the box durven denken.

Omgang met pubergedrag: straf of beloning

De pubertijd is een verwarrende tijd voor kinderen en hierdoor zeker ook voor ouders. De communicatie tussen hersendelen is in het puberbrein nog volop in ontwikkeling en emoties worden vaak onvoldoende geremd. Hierdoor kan een puber zich sneller aangevallen voelen. Ook sorteert straf vanuit de ouders zelden effect, omdat de rationele hersendelen nog niet volledig zijn gerijpt.

Veel gevoeliger zijn de sterker ontwikkelde emotionele hersendelen van pubers voor beloning. Daarom is het vaak nuttiger om je kind voor productief gedrag te belonen, dan het voor ongewenst gedrag te straffen. Met het geven van de juiste beloningen, veel kansen en positieve feedback, stimuleer je een gezonde ontwikkeling en het bijbehorende gedrag.

Hoe kan ik mijn puber als ouder ondersteunen?

Misschien wel de belangrijkste manier waarop je je puber als ouder kunt ondersteunen, is door zelf het juiste voorbeeld te geven. Ziet je kind dat jij lekkerder in je vel zit dan ooit door gezond te eten, op tijd te slapen en regelmatig te bewegen? Dan kan zelfs de meest onvoorspelbare puber als een blad aan een boom omslaan en jouw goede voorbeeld volgen.

Ook deze snelle omslag kan komen door de asymmetrische ontwikkeling van verschillende hersengebieden, die in de puberjaren nog niet in balans zijn. Maar juist deze onvoorspelbaarheid kan dus ook heel positief uitpakken. Hoe dan ook is pubergedrag het gevolg van een essentiële fase in de hersenontwikkeling, waarin je kind met jouw hulp een solide basis kan leggen voor de rest van het leven!